بنگلادیش نا آجوئی ٹی تالبعلم اتا کڑدار
نبشتہ کار : واھگ بزدار
براھوئی مٹ: فھد بلوچ
جہان نا تاریخ آ اگہ چمشانک اس شاغنگ مرے گڑا دا حقیقت مونا بریک کہ ہر سیاسی ، چاگڑدی و انقلابی عمل ٹی ورنا غا نسل نا بھلو کڑدار اس رہینگانے۔ اینو نا دیمرئی ، ترقی یافتہ و آزات راج اتا تاریخ ءِ اسہ گچینو سمت اس تننگ اٹ خوانندہ (تالبعلم) اتا بےمٹ ءُ کڑدار اس ارے۔ ہندا ہی خوانندہ غاک اسر ہرا ویتنام اٹ امریکہ نا وڑ انگا ڈیھ ءِ چیلنج کریر، چین اٹ آمریت نا برخلاف سوگوْ ءُ دیوال اس جوڑ مسر و تینا کاٹم تے ندر کریر ، الجزائر ٹی فرانس ءِ بامس اسکان ہیسر و بنگالی تالبعلم آک پاکستان نا وڑ انگا زوراک آ ریاست نا بنیاد اتے سُرفیر و تینا راج ءِ آزات کننگ ٹی سرسہب مسر۔
جہان نا تیوہ چاگڑد آتیان سیالداری تخوکا تالبعلم آک تینا راجی و ڈیھی مفاد اتے کن کہی قربانی تے تسنو و اسہ رنگ ترسا بننگ ءُ و دا ہمو تپہ ءِ ہرا ہر اسہ چاگڑد نا جوڑشت، دیمرئی و تاریخ ٹی ارزشت ءُ کڑدار اس مونا ہتیک۔ جہان نا ہر چاگڑد اٹی تالبعلم (نرینہ و نیاڑی) آتے او سماج ٹی جوڑ مروکا ہر تپہ اسے جوانو نظر اسے اٹ ہریرہ انتئے کہ اوفک تالبعلم آتے چاگڑد و راج انا بنیاتی مڈی سرپد مریرہ۔ ورناک اسہ چاگڑد نا غٹ آن گیشتر متحرک تپہ چائنگ مریرہ انتئے کہ اوفک چاگڑد ءِ اسہ گچینو سمت اس تننگ ٹی بنیاتی ءُ کڑدار اس مونا ہتیرہ۔ ہندا ہمو تپہ ءِ ہرا راج اکن کسر گچین کیرہ و جوش و جوزہ آتون اوار راج انا راہشونی ءِ کیرہ۔ جہان نا تیوہ جنز (تحریک) آتے ٹی ہرا ہم جنز ورنا تیان بناء مسنے اود سرسہبی تون اوار مرسا تینا مزل ءِ سر مسنے۔ ہراڑے ورنا تا دا تحریک ءِ اگہ شعور و اِلم آن پر ورناک تینا زمہ ٹی ہلیر گڑا اوڑے اسہ ہندنو تاریخ اس مون ہلیک کہ ہراد آ بروکا نسل آک ناز کیرہ۔
اگہ جہان نا تاریخ ءِ خواننگ مرے گڑا اوڑے راج اتا آجوئی نا جنگ اٹ ورنا خوانندہ اتا اسہ بےمٹ و بنیاتی ءُ کڑدار اس خننگ مریک، ہرا تینا راج، ڈغار، تہذیب و زبان اکن بھلو قربانی تسنو و چُنک وئی (عمر) ٹی ہی تینا ڈغار نا دڑد ءِ است اٹی ہلیسہ خاک انا حوالہ مسنو۔ ہمو راج و ڈیھک ہراڑے تالبعلم آک جنگی پڑ آ عظیم ءُ کڑدار اس رہینگانے، اوفتے ٹی افریقہ، ہندوستان، الجزائر، فلسطین، روس، بلوچستان ، بنگلادیش و ایلو کہی ڈیھک اوار اریر۔
بنگلادیش نا آجوئی ٹی تالبعلم و ڈھاکہ یونیورسٹی نا بھاز ارزشت ءُ کڑدار اس ارے۔ کنا خیال دا پاننگ رد مروف کہ اگہ ڈھاکہ یونیورسٹی و تالبعلم نرینہ و نیاڑیک آجوئی نا دا جنز اٹ ساڑی متورہ گڑا آجوئی نا ہلنگ اسل ارزان متوکہ۔ ڈھاکہ یونیورسٹی برطانوی سامراج نا قوزہ گیری نا وخت آ جوڑ مسوسس ہرانا مسخت اوڑے رہینگوکا مسلمان آتے اسہ ہندنو ادارہ اس تننگ نا اس ہرا برطانیہ یا اونا چمچہ (دلال) محمد علی جناح نا “دو قومی نظریہ” ءِ مونا دریرہ و ہندوستان ٹی ساڑی راج اتے مذہب نا پن آ جنگ ترفیسہ و بشخ کرسا اسہ پوسکنو ریاست “پاکستان” نا جوڑنگ اس۔ یونیورسٹی نا جوڑنگ تون ہی اوڑے ساڑی غٹ پروفیسرز و تالبعلم آک مسلم و اسلام نا تالانی ءِ بڑزا دریر ہراکہ برطانیہ نا اسہ تینا جوڑ کروکو چم اس ئس۔
بطانوی سامراج نا کنڈان جوڑ مروکا کالونی پاکستان 1947 ٹی ہی اِرا ہند آتے ٹی بشخ مس ہرادے مشرقی و مغربی پاکستان نا پن تننگا۔ پاکستان نا جوڑ مننگ تون ہی دا پوسکن ودی مروک و غیرفطری ریاست ویل اتا گواچی اس و پاکستان پنجاہی قوزہ گیر مافیا نا دو تیٹی ہنا و پنجاپیک بنگالی و ایلو راج اتا چکار ءِ اِلیسہ تینا خیال و نظریہ آتے مسلط کننگ بناء کریر۔ پنجابیک تینٹ تو نئے زبان و نئے کہ ثقافت اسے نا حامل ءُ و نئے کہ ایلو راج اتا پجار نا چائنداری۔ ہندا وڑ گڑا پنجابیک اردو ءِ پاکستان نا راجی زبان پن ترسا بنگالی تا پجار ءِ ڈھیرنگ نا کوشست کریر ولے دھرتی نا جانباز آک تیوہ وڑ اٹ سامراجی و قوزہ گیر پالیسی تے رد کرسا نہ من مسر و ریاست نا زوراکی و بےدادی تا برخلاف توار بڑز کریر۔
ڈھاکہ یونیورسٹی و ایلو غٹ تالبعلم آک پنجابی سامراج ءِ اونا بےبنیات آ تغ آن بش کننگ نا کوشست کریر کہ پاکستان اٹ غٹ آن بھلا آبادی ننا ءِ ہراکہ مُچا پاکستان نا 56% ءِ و نم ارا بنیات آ ننے آن ہریفنگان بیدے ننا آخبت کن فیصلہ ارفنگ اُرے۔ ننا پجار ننا ڈغار و زبان تون تفوک ءِ و نن ہچ وڑ اٹ اردو ءِ تینا راجی زبان منیپنہ و ننا راجی زبان بنگالی ءِ ہراد کن نن ہر حد اسکان ہننگ کینہ۔
خوانندہ گل اتا پارہ غان تیوہ بنگلادیش اٹ برانز اڈ تننگا و دا وڑ انا ناانصافی ءِ ہچ وڑ اٹ قبول کننگ آن نمن کریر ۔ مدان مدان آ تالبعلم نا کنڈان جوڑ مروکا جنز تیوہ بنگلادیش اٹ تالان مس۔ سامراج ہراکہ مدام تاغت و بیدادی نا زبان ءِ سرپند مریک، ڈھاکہ ٹی مستی ہنوکا نودربر گل اتا مزاحمتی جنز ءِ خنیسہ 21 فروری 1952 انا دے اکن پنجابی سامراج ڈھاکہ یونیورسٹی نا تالبعلم اتا زی آ جلہو کرے ہرانا سوب ڈھاکہ یونیورسٹی نا کہی تالبعلم آک شہید مسر۔ بنگلادیش نا نودربر اتا دا جنز و جہد ءِ “بشاءآندولن” نا پن اٹ یات کننگک۔
ڈھاکہ یونیورسٹی نا تالبعلم آتے چار دیوالی نا تہٹی ہی شہید کننگا و دا شہادت اتا سوب او جاگہ نا پن ءِ گڈ اٹ ڈھاکہ یونیورسٹی نا تالبعلم آک شہید مینار نا پن تسر و اینو دے اسکان ہم اودے شہید مینار نا پن اٹ توار کننگک۔
اسکان1956ڈھاکہ یونیورسٹی اسہ جنگی پڑ اسے نا دروشم ءِ ہلک و دا جنگ اٹی ہراڑے تاغت نا نشہ ٹی دھت پنجابیک توفک نا زور آ 1952 انا جنز ءِ ڈھرفنگ نا کوشست کرسا اسر و ہموڑے ہی بنگلادیش نا ورناک تینے کتاب آتیان خڑک تخیسہ راج انا بروکا تیکن کسر پٹنگ اسر۔ بنگلادیشی ورناک ہراکہ اسہ پارہ غان پنجابی سامراج نا مون آ تینا زبان ، پجار و بقاء کن جہد اٹی اسر و ایلو نیمہ غان بنگالی تالبعلم آک تینے اسہ تاغت اسے نا رد اٹ منفیر و پنجابی سامراج تینا گوڈ اتے خلنگ آ بیوس مس و آخرکار بنگالی زبان ءِ راجی زبان نا درجہ تننگ مریک۔
اولی فتح غان پد بنگلادیش نا تالبعلم آک پنجابی قوزہ گیر نا کنڈان دو اٹ ودی کروکا ویل اتا زی آ شرہ کرسا تینے علم تون ہمگام کننگ نا کوشست ءِ بناء کیرہ۔ و تالبعلم اتا زہن اٹ راجی شعور و چائنداری ءِ تالان کننگ ٹی سرسہب مریرہ و ڈھاکہ یونیورسٹی ٹی اسٹوڈنٹس آرگنائزیشن نا بنیات تخنگ مریک ہرا بھاز مچٹ وخت اٹی ایشیاء نا منوک آ نودربر گل انا رد اٹ مونا بریک و بھاز چنکو وخت اسے ٹی ہزار آتے ٹی تالبعلم آک دا یونین نا بشخ جوڑ مریرہ۔
تالبعلم اتا ہندا ادارہ غاک راج اکن راہشونی نا کڑدار ءِ ادا کننگ تون اوار عوامی لیگ نا شیخ مجیب الرحمن و ایلو سیاسی جماعت آتون اوڑدئی مرسا بنگلادیش نا ویل آتے حل کننگ کن ہر وڑ انا جہد کریر۔ مغربی پاکستان تون وسائل اف انا بریبر اس ہندا خاتران او بنگلادیش اٹ ساڑی کل وسائل اتے بےدڑدی اٹ لٹ و پل کرسا پنجاب آ دریسہ اسر ہرافتا برخلاف نودربر گل آتون اوار عوامی لیگ تینا توار ءِ بڑز کریر و بنگلادیش نا مڈی تا لٹ و پل آن نمن کریر۔ دا دوران بنگلادیش اٹ متحرک تالبعلم آتے سیاسی کاریم تیان مر کننگ کن خوار و زلیل کننگ مس، خُلیفنگ مس و تڑی تننگ مس و بیگواہ کننگ نا کوشست مس۔ یونیورسٹی تیٹی پولیس و فوج ءِ خوائفنگ مس ہرانا مسخت اوڑے ساڑی خوانندہ تے سیاست آن مر کننگ و خُلیفنگ اس۔
ایوبی آمریت نا ہننگان پد پاکستان نا سرکماش یحیی جوڑ مس و اود الیکشن کرفنگ نا فیصلہ ءِ کرے تاکہ بنگلادیش اٹ بڑز مروکا توار ءِ شیف خلنگ کن اسہ سوب اس ودی مرے انتئے کہ بنگالیک آمریت نا برخلاف اسر۔ او وخت مشرقی پاکستان ءِ اسہ قدرتی ویل و آفت اس مون تروئی تمک ہراٹی پنچ لکھ (500000) بنگالی موت انا باخو جوڑ مریرہ۔ یحیی ہراکہ او وخت انا سرکماش اس اِرا شنبے آن گڈ مشرقی پاکستان آ چمشانک اس شاغنگ کہ کائک و بنگالیک سوج اتا ڈھیر اس بش کیرہ کہ ننے آ داخس ءُ بھلو ویل اس بسنے ولے مغربی پاکستان نا پارہ غان ننا کمک کن ہچ گڑاس ہم کننگ متنے ہراکہ گواچنی اٹ مغربی پاکستان نا ننتون تعصبانہ روشت ءِ درشان کیک۔ جنرل یحیی حالیت اتے ہرسا الیکشن آتے زرس وخت اکن پد سلفے۔ ہمو سال پاکستان اٹ الیکشن اتا انعقاد مس ہرافتے ٹی مشرقی پاکستان نا کنڈان عوامی لیگ شیخ مجیب الرحمن نا پارٹی 169 آن 167 ووٹ کھٹاسس۔ دا دوران مغربی پاکستان و پنجابی سامراج ءِ دا خُلیس مس کہ داسا حکومت مشرقی پاکستان و عوامی لیگ کرو۔
جنرم یحیی اقتدار ءِ سویلین حکومت ءِ تننگ خوائسکہ ولے او مشرقی بشخ ءِ تیوہ پاکستان ءِ تننگ خوائتورہ انتئے کہ اودے دا خُلیس اس کہ اگہ حکومت عوامی لیگ نا دوٹی بس گڑا مغربی پاکستان ءِ بھلو نسخان اس مرو۔ بھلو وخت اسے اسکان اسمبلی تا غیربحالی آن گڈ شیخ مجیب الرحمن اسہ تاریخی ءُ جلسہ سیان خطاب کرسا پارے کہ عوامی لیگ گچینکاری (الیکشن) تے کھٹانے واہم نن چانہ کہ نم حکومت ءِ ننا دوٹی تننگ کن تیار افیرے و ہموڑے تولوک عوامی لیگ نا برخلاف سازش جوڑ کننگ اُرے۔
مجیب الرحمن جلسہ آن خطاب کرسا پارے کہ اینو آن عوامی لیگ مغربی پاکستان تون ہمو وخت اسکان عدم تعاون نا پڑو تیک ہراتم اسکان کہ حکومت ءِ ننا دوٹی تننگ متنے۔ دا دوران ڈھاکہ یونیورسٹی نا تالبعلم آک عدم تعاون نا عمل ءِ سفت کرسا دا عمل ءِ سرسہب کننگ نا کوشست کریر و ہر تپہ فکر تون تعلق تخوکا ہر بندغ یکجا مسر۔
جنھارا امام ہراکہ ڈھاکہ نا خڑک رہینگاکہ اود عدم تعاون تحریک نا باروٹ نوشتہ کیک کہ کنا مار رومی برانز (احتجاج) آ ہننگ نا وخت کنے پارے کہ ڈھاکہ یونیورسٹی ٹی سینٹرل اسٹوڈنٹس یونین اسہ دیوان اسے کن پارینے ای ہمونگ ہننگ اٹ رومی نا لمہ اودے دا پاریسہ ہننگان منع کرے کہ نی ہچو اسٹوڈنٹس آرگنائزیشن اسے نا باسک افیس و یونیورسٹی نا حالیت آک بھاز بےوڑ ءُ گڑا اونگی انتئے کاسہ۔ رومی نا لمہ نا پاننگ اس کہ دا ہیت انا ورندی ٹی رومی پارے کہ ہیت اسٹوڈنٹ یا گل انا باسک مننگ نا اف بلکن خاخر ہر اسہ کنڈان ننا راج ءِ تینا پلویڑ اٹ ہلنگ ءِ ، ای داڑے اراٹی تولوک تینا بندغ اتے ہُشنگ آ خننگ کپرہ۔ ہندا دوران کل تالبعلم آک تیوہ بنگلادیش اٹ برانز کریر ہرافتا زی آ پولیس و فوج بےدادی کرے، شانزدہ (16) نودربر شہید کننگار و ہزار اتا کچ نودربر اتے ٹپی کننگا ہرافتے ٹی رومی ہم ساڑی اس۔
ریاست نا پارہ غان پرامن برانز اتا زی آ بےدادی و لٹ کٹ ءِ ہریسہ تالبعلم اتا باور پین سوگوْ مس کہ داسا پنجابی تتون رہینگ ہچ وڑ اٹ ممکن اف ہرانا اسٹ انگا حل اسہ جتا و آزات ءُ ڈیھ اسے نا مننگ ءِ ۔ و ہندا ڈیھ ہی ننا پجار ، ثقافت و زبان نا ضامن ءِ ۔ وخت انا خواست دادے کہ قوزہ گیر نا برخلاف جہد کننگ مرے۔ حالیت اتا رد اٹ بنگالی تالبعلم آک آجوئی نا خواست ءِ بناء کریر و اوفتا خواست ون یونٹ ایجنڈا نا زی آ ئس کہ بیرہ آزاتی خوائنہ و دا آزاتی کن ہر وڑ انا قربانی تننگ کن تیار اُن۔
اوڑے ساڑی ڈھاکہ یونیورسٹی نا اسٹوڈنٹس راہشون حسن برانز آن خطاب کرسا پارے کہ داسا نن آزاتی آن بیدے پن ہچ گڑا سیکن راضی افن ۔ نن 1948 آن دا زوراکی و زیادتی تا آماچ اُن۔ دا برانز اٹ پنچ لَکھ نا خڑک بندغ ساڑی اس۔ تالبعلم اتا کنڈان شیخ مجیب ءِ خوائفنگ مس کہ آزاتی آن بیدے نن پین ہچو ایجنڈا سے آ ہیت کننگ کن تیار افن ۔ شیخ مجیب الرحمن ہم دا برانز اٹ آزاتی نا پڑو تریسہ پارے کہ حکومت نا غٹ شعبہ آتیان اسلی کن بائیکاٹ تننگ مرے و پاکستان تو تیوہ بست و بندی سْیالداری تے چٹفنگ مرے۔ مجیب الرحمن پارے کہ 23 سال نا دا تاریخ بنگالی تے بیدادی، زلم و زوراکی، رسوائی و لاش آتیان بیدے پین ہچ تِتنے۔ ننا تینا اسہ تاریخ اس جوڑ مسنے کہ پنجابیک 1952 آن ہلیس اینو اسکان ننا بندغ اتا دتر ءِ وہیفینے و پاکستان نا دا قانود بنگالی تے زلت و رسوائی آن بیدے پین ہچ تتنے۔
جنرل یحیی حالیت اتا سوبری و بنگالی الس نا سوگوْ آ ارادہ اتے ہریسہ ڈھاکہ ٹی اسہ ہنگامی اجلاس اس خوائفے و دا مسئلہ ءِ حل کننگ نا کوشست کرے ولے حالیت آک بھاز پیچیدہ ءُ دروشم اس ہلکسر و ہچو نتیجہ سے آ سر مننگ الور ہرانا سوب جنرل ساہب ناگمان میٹنگ آن بش مرسا اجلاس ءِ اِلا ہنا۔
قوزہ گیر تون کل آن بھلا ازباب بیدادی و تاغت نا کارمرز مریک۔ گڑا جنرل یحیی نا کنڈان داسا بیرہ فوجی آپریشن نا کسر رہینگاسس ہرادے او است جمی اٹ عملی دروشم ٹی ہتنگ نا فیصلہ ءِ کیک۔ جنرل یحیی نا ڈھاکہ یونیورسٹی آن ہننگان پنچ گھنٹہ پد ڈھاکہ یونیورسٹی ٹی بھلو فوجی آپریشن اسے نا بناء کننگا ۔ 25 مارچ 1971 نا نن (شام) اکن یونیورسٹی ٹی فوجی گاڑی و ٹینک اتا بننگ بناء مس ہرا بیرہ منہ ساہت ٹی یونیورسٹی ءِ بھس کریسر۔ یونیورسٹی نا اقبال ہاسٹل ٹی 200 ورنا تے شہید و کہی تعداد ٹی ساڑی نودربر آتے ٹپی کننگاسس و ایلو پارہ غان تارلبعلم اتا ہاسٹل تا زی آ ترند ءُ جلہو ہم مسوسس۔
پاکستانی فوج تینا تاغت ءِ ہر وڑ اٹ کارمرز کرے و ڈھاکہ یونیورسٹی ٹی ساڑی پروفیسر اتا ہاسٹل اتا زی آ جلہوکاری کرسا کہی بندغ تے شہید کریسر۔ ڈھاکہ یونیورسٹی نا اسہ پروفیسر اس ڈھاکہ یونیورسٹی نا حالیت اتا باورٹ نوشتہ کیک کہ ایلو دے ہراتم کہ ننے گراونڈ آ دننگ مس تو تیوہ گراونڈ تالبعلم اتا لاش تیان پر ئس ۔ او ودیک اسہ نودربر اسے نا باروٹ نوشتہ کیک کہ او تینا شہید مروک سنگت اتا جون تا رہا سلوک اس ، آرمی نا کنڈان اودے مر کننگ نا کوشست کننگا ولے اونا نہ من نا سوب ننا مونا سمکاری کرسا اودے شہید کننگا۔
یونیورسٹی نا چار دیوالی نا تہٹی کہی نودربر اتا لوشت انگا جونک تموک اسر و کہی نیاڑی تے آرمی تینتون اوار ارے ہرافتے جنسی زیادتی آن گڈ کھسفنگاسس۔ نودربر اتے شہید کننگان گڈ ہراتم اوفتا گیڈ و چنتہ اتا تلاشی ءِ ہلنگ مس تو اوفتا گیڈ آتیان ازباب و مزاحمتی ادب تون تفوک کتاب برآمد مس ہرافتے پدا ہشنگ مس۔
یونیورسٹی ءِ تیوہ بند کننگا و ہرا نودربر اک دا سیاسی تحریک اٹ اوار اسر اوفتا اُرا تا چھاپہ خلنگا و نودربر اتے بیگواہ کننگ مس و پدا اوفتا لاش اتے خسنگ مس۔ تالبعلم آک جنگی حالیت آتے ہریسہ اُرا تے خیراباد کرسا مَش تا کنڈا مون کریر و مکتی باہنی فوج انا باسک مننگ ءِ بناء کریر ۔ مکتی باہنی تحریک بندغ آتے آجوئی نا جنگ اکن سلاہ بند جہد نا تربیت ترسا تیار کریکہ ۔
ڈھاکہ یونیورسٹی نا غٹ ارزشت آ ہند آتے بلڈوز کننگا ہرافتے ٹی شہید مینار نا منہ کیفے اسر ہراڑے نودربر توسرہ شرہ کریرہ ہرا اینو ہم ہندا پن اتون تفوک ءِ ۔
تاریخ دان اتا رد اٹ دا جنگ انا نتیجہ ٹی اسہ کروڑ بنگالی ہمپ بٹ کرسا انڈیا غا ہنار و تاریخ ننے داہم پائک کہ 25 لکھ آن گیشتر بنگالی تے شہید کننگا۔ پاکستان آرمی نا پارہ غان بنگلادیش اٹ ساڑی ہزار اتا کچ اٹ ورنا غا نیاڑی و مسن تے بیگواہ کننگا و اوفتے جنسی زیادتی نا گواچی کننگا۔ ہراکہ تینٹ بندغی و پاکستان نا مون آ اسہ ترند ءُ چپانٹ اسے نا وڑ ءِ ۔ آخر دا 9 تو انا جنگ آن گڈ 16 دسمبر 1971 نا دے اکن پاکستان سلاہ بٹے و شکست اوفتا مقدر جوڑ مس و بنگلادیش ءِ آجوئی رسینگا۔ اینو ہم غلام آ راج آتے کن بنگلادیش نا تالبعلم اتا جہد کسر نشان تروکو چراغ اسے و تالبعلم آک اسہ رنگ اٹ غلامی نا برخلاف جنگ اٹ ساڑی ءُ ۔
Click here to download the pdf file